Posle kraće pauze zbog modernizacije sajta nastavljamo u istom tempu serijal tekstova Putešestvije. Ovoga puta nećemo ići daleko, tema našeg današnjeg putopisa neće biti ni Nemačka ni Turska, a ni Italija, ostajemo u Srbiji, to jest u Bačkoj, najpreciznije Severnobačkom okrugu i okolini Subotice, da dobro ste pogodili, tema današnjih putešestvija je Palićko jezero
*Put Sombor – Subotica – Palićko jezero
Palićko jezero udaljeno je od Sombora oko 70-tak kilometara, do kojeg se stiže putem E-662, preko Bajmoka i Subotice. Ovo jezero predstavlja jedno od najpopularnijih izletišta u Srbiji, poznato kako kod nas tako i u susednoj Mađarskoj od koje je udaljeno manje od 10 kilometara.
Dosta dugo se mislilo da je Palićko jezero ostatak Panonskog mora zbog njegove slane vode, međutim kasnije je potvrđeno da njegova slana voda zapravo potiče od natrijum-hlorida, koji je u jezero dospeo tako što su ga kiše slivale sa okolnog terena. Palićko jezero je eolskog porekla, što znači da je stvoreno radom i predstavlja najveće jezero u Srbiji nastalo prirodnim putem. U Srbiji postoje još četiri jezera nastala ovim putem – to su Ludoško Kelebijsko, Krvavo koja se nalaze u neposrednoj blizini Palića, te čuveno Slano jezero crvenkaste boje, pored Pačira.
Samo jezero je udaljeno oko 8 kilometara od Subotice i zahvata površinu od 4,6 km². Prosečna dubina jezera je 1,9 m (ovo je dubina koja preovlađuje usled velike količine nataloženih algi, od kojih i dobija zelenu boju) dok najveća iznosi 3,5 m, a bogato je i raznim vrstama ribe.
U toku turističke sezone, od maja do sepetembra, temperatura vode se kreće između 18 i 25 °C, ali kvalitet vode već dugi niz godina ne odgovara za kupanje, pa Subotičani leti spas traže na bazenima u Dudovoj šumi ili na jezeru u Bačkoj Topoli. Jezero i njegova okolina se odlikuju umereno kontinentalnom klimom i prosečno imaju oko 2100 sunčanih sati godišnje, dok prosečna letnja temperatura vazduha iznosi oko 20 °C.
*****
Eolsko jezero predstavlja tip erozivnog jezera karakterističnog za pustinjske i polupustinjske predele. Nastaje izduvavanjem lesa i peska radom vetra i formiranjem blagih depresija, koje dopiru do gornje površine izdani. Izdanska voda tom prilikom ispunjava basen i tako se formira jezero.
Jezero Palić se u pisanim dokumentima prvi put pominje 1462. godine kao Palj (Paly). Prvi crtež, koji je predstavljao mapu jezera (Paligo Palys) potiče iz 1690. godine. Samo jezero i njegova okolina nudi i druge vidove zabave, kao što su sportske aktivnosti, poput jedrenja na jezeru i iznajmljivanja pedalina, obilazak rezervata prirode, posmatranje ptica za čije su potrebe, oko čitavnog jezera napravljene osmatračke kućice. Takođe su dosta popularne i pešačke ture na stazama koje vode duž jezera. Bogatstvo jezera ribom daje priliku zaljubljenicima u pecanje za aktivnim odmorom.
Banjski centar pruža i mogućnosti za lečenje i oporavak. Jezersko blato je bogato važnim mineralima sa lekovitim osobinama, a izvori mineralne vode imaju temperaturu od 25 °C. Obala jezera je duga oko 17 km i svom dužinom je uređena.
Zbog stalnog opadanja nivoa vode, vrućina, zastoja vetra i otpadnih voda, još je krajem 19. veka zabeleženo da je jezerska vegetacija bujala, taj proces se ponavljao tokom vremena.
Ovaj problem je kulminirao u leto 1970. godine kada je zbog velikog zagađenja i nekontrolisanog cvetanja algi, došlo do nestanka kiseonika u vodi zbog čega je nastao pomor svog živog sveta u jezeru. Jezero je zato 1971. godine isušeno i iz njega je povađen sav mulj. Takođe je izgrađen prečistač za otpadnu vodu i 1976. jezero je ponovo napunjeno vodom.
Od tada se kvalitet jezerske vode pomno prati, ali se ulažu i napori da se i sačuva. Uz postojeći prečistač, 1995. je pušten u rad kanal Tisa – Palić, što je doprinelo poboljšanju kvaliteta jezerske vode.
Zbog svoje geološko – ekološke vrednosti Palićko jezero zajedno sa svojom okolinom predstavlja deo Parka prirode Palić, zaštićenog područja III kategorije, koje se nalazi nedaleko od granice sa Republikom Mađarskom, tj. 7 km jugoistočno od Subotice, a osim Palićkog jezera obuhvata još okolinu Krvavog jezera, uključujući Veliki Park i Subotički zoološki vrt.
*Zaštićeno područje je deo područja od međunarodnog značaja za ptice (IBA) i biljke (IPA) i predstavlja deo EMERALD mreže područja od međunarodnog značaja za očuvanje biološke raznovrsnosti.
Jezero i njegova okolina obiluju mnogim retkim i zaštićenim vrstama biljnog i životinjskog sveta, nabrojaćemo samo one koje se nalaze u Crvenoj knjizi Srbije (obuhavta prirodne retkosti biljnog i životinjskog sveta), biljni: Potamogeton trichodes, Silene multiflora i Triglochin maritima, životinjski: štuka (lat. Esox lucius), čikov (lat. Misgurnus fossilis) i smuđ (lat. Stizostedion lucioperca).
Što se tiče ptičjeg sveta na području Palićkog jezera zabeležene su i neke vrste koje se nalaze na listi ugroženih ptica u svetu – crnovrati gnjurac (lat. Podiceps nigricollis), Ardeola ralloides, Egretta garzetta, Nycticorax nycticorax, Ixobrichus minutus, Botaurus stellaris, Cygnus olor, Anas strepera, Anas clypeata, ćubasta plovka (lat. Aythya fuligula), Aythya nyroca, Circus aeroginiosus, crvenonoga prutka (lat. Tringa totanus), Recurvirostra avosetta, Larus melanocephalus, Larus ridibundus, Sterna hirundo, Alcedo atthis, Remiz pendulinus, Panurus biarmicus, Lascinia svecica, Locustella luscinioides i Emberiza schoeniclus.
Skupština grada Subotice 2013. godine donela Odluku o proglašenju zaštićenog područja Park prirode „Palić“, kojom je područje zaštićeno u sadašnjem obliku.
*Crvene liste i crvene knjige su integrativne publikacije u kojima se prikazuju odlike vrsta ili grupa, ugroženih na nacionalnom, regionalnom ili svetskom nivou.
Dosta je teško odvojiti priču o jezeru Palić (Palics), od priče o istoimenom naselju, kada su rasli i razvijali se zajedno jedno pored drugog, ali hajde da ipak pokušamo.
Palić je gradsko naselje u Republici Srbiji, Autonomnoj pokrajini Vojvodini, admisnistrativno pripada gradu Subotici i Severnobačkom okrugu. Interesantna je činjenica da je Suboticu i Palić od 1897. do 1972. povezivao tramvaj. Prema pretposlednjem popisu na Paliću je živeo 7.771 stanovnik. Gustina naseljnosti iznosi 112*/km2 . Mesto je omeđeno između 46° 06′ 19″ SGŠ; i 19° 46′ 01″ IGD . Apsolutna visina mesta doseže 99 metara, poštanski broj je 24413, pozivni broj 024, a registarska oznaka SU.
Period od 19. veka pa do Prvog svetskog rata
Zahvaljujući ispitivanjima objavljenim sredinom 18. veka tačnije 1845. godine utvrđeno je da jezerska voda i mulj imaju lekovita svojstva, pa je iste izgrađena gostionica-hotel Donja trščara, a 1852. godine kupatilo. Palić je postepeno postajao sve popularnija banja i mondensko mesto.
Već krajem 19. veka predstavlja sportski centar Mađarske, tu su postojali atletsko i biciklističko igralište, biva zasađen park, a grade se hoteli, dok imućni Subotičani podižu letnjikovce.
Napretku Palića i njegovom izdizanju iznad lokalnih okvira doprineo je prolazak železnice kroz Palić 1869. godine kao i izgradnja Palićke železničke stanice 1881. Takođe dosta značajne godine za Palić su 1883. godina kada je izgrađena pruga Budimpešta–Zemun kao i 1897. kada je uspostavljena tramvajska linija do Subotice. Lajoš Vermeš je čuveni veleposednik koji 1891. godine gradi veliki sportski kompleks na nasutom zemljištu uz samu obalu. On je obuhvatao tri reprezentativne vile, Bagojvar, Lujzu i Mala Vermeš vilu, asfaltnu biciklističku stazu, paviljone, tribine, gostionu i privremeno pozorište. Uz nekoliko klasicističkih vila, najviše su bile zastupljene švajcarske vile.
Završetkom gradnje Gradske kuće u Subotici 1912. godine, otvoreno je i novoizgrađeno kupalište sa objektima po kojima se Palić i danas prepoznaje, vodotoranj, Velika terasa i ženski i muški štrand. Vodotoranj je rađen u sekeljskom stilu.
*****
Sekeljski stil je dobio ime po Sekeljima, etničkoj grupi Mađara, koja živi u Rumuniji, na istoku Transilvanije, u županijama Hargita, Kovasna i Mureš. Sekelja ukupno ima oko 670.000, a u županijama Hargita i Kovasna čine većinu stanovništva. Sekelji su u prošlosti smatrani za poseban narod, a danas su etnička grupa Mađara. Pretpostavlja se da Sekelji vode poreklo od Avara ili od Huna. Kada su se Mađari doselili u Panonsku niziju krajem devetog veka, Sekelji su već živeli na ovom području. Neki istraživači smatraju da su Sekelji živeli na istočnim Karpatima još u petom veku. I zaista, ko je bio u tom delu Rumunije može da primeti veliku sličnost sa tamošnjim stilom gradnje. Takođe je poznat i sekelji gulaš.
Period između dva rata
Dalji razvoj Palića prekinuo je Prvi svetski rat. Nakon Velikog rata Palić i njegova okolina pripadaju novostvorenoj Kraljevini Jugoslaviji, i admistativno se nalaze u Dunavskoj Banovini, čija je uprava na Paliću 1930. godine na 13,5 hektara otvorila voćni rasadnik, jer je ocenjeno da je Horgoška peščara najpovoljniji teren za gajenje voća, naročito koštunjavog i loze, a do 1939. godine biva prodato više od 200.000 sadnica. U tom periodu na istočnoj obali Palića gradi se Veliki štrand, najveći objekat te vrste u tadašnjoj Kraljevini Jugoslaviji.
Od Drugog svetskog rata do današnjih dana
Nakon Drugog svetskog rata nastavlja se sa izgradnjom i urbanizacijom Palića, kao i izgradnjom vikend naselja. 1950. u borovoj šumi izgrađena je i Letnja pozornica. Šezdesetih godina prošlog veka gradi se sportski centar sa terenima za fudbal, odbojku, košarku, rukomet.
Vikend naselje se podiže na istočnoj obali gde mnoge subotičke firme formiraju odmarališta za svoje radnike. Bušotina termomineralne vode na Paliću izbušena je 1978. godine, a 1984. se otvara prvi termalni bazen. Moderan hotel Prezident se otvara 2000. godine, kada je adaptirano i nekoliko starih palićkih vila, kojih je krajem 19. veka bilo više od 200, pretvoreno u luksuzne hotele manjih kapaciteta. Veliki park je od tada redizajniran, a zasađeno je još zelenila, tako da od prvobitne površine od nešto više od 86.000 m2, park danas zauzima oko 190.000 m2.
Rubrika je u okviru realizacije projekta Udruženja Podium „Sve je lako kad si mlad 5“, izdavača Novog Radio Sombora, koji se realizuje zahvaljujući sredstvima Grada Sombora na Konkursu LAP za mlade za 2022. godinu.
Medijska pažnja i pratnja Novi Radio Sombor
Media attention and coverage: Novi Radio Sombor
(All copyrights of any further publication of this section and its entire content posted on the portal of Novi Radio Sombor without the request and permission of any party or individual are protected and retained by all relevant legal mechanisms)
accompanied by: Srdjan Acanski, B.S.
Image:© Shutterstock / AcanskiS
