Zlatibor je gradsko naselje u Republici Srbiji, smešteno je u opštini Čajetina koja pripada Zlatiborskom okrugu, a nalazi se u zapadnom delu Republike Srbije, prostire se na 6142 km² i predstavlja najveći okrug u Srbiji.
Obuhvata grad i opštine: Grad Užice, koje je ujedno i sedište okruga, u koji spadaju opštine Bajina Bašta, Kosjerić, Požega, Čajetina, Arilje, Priboj, Nova Varoš, Prijepolje i Sjenica. Prema popisu koji je obavljen 2011. u samom gradu Zlatiboru živeo je 2.821 stanovnik, dok je u okrugu živelo 284.929. stanovnika.
Naseljeno mesto Zlatibor je kroz istoriju nekoliko puta menjao nazive, ime koje danas nosi dobio 1991. godine, pre toga je nosio ime Partinzanske vode i to od 1946. do 1991. godine, do drugog svetskog rata nosio je ime Kraljeva voda u periodu od 1893. do 1946. godine, prvobitni naziv mesta bio je Kulaševac i to je ime nosio do 1893.godine.
Grad Zlatibor je omedjen izmedju 43° 43′ 14″ severne geografske širine i 19° 42′ 09″ istočne geografske dužine. Apsolutna nadmorska visina je 1010 metara. Poštanski broj je 31315, pozivni broj 031, a registraciona oznaka je UE.
Istorijat mesta od 1893. do danas
Kralj Aleksandar Obrenović je 1893. godine boravio na tadašnjem Kulaševcu i obećao tadašnjem predsedniku opštine, da će Zlatibor postati turistički kraj, od tada kreće turistički razvoj Zlatibora. A i gde će bolja i veća rekalma za samo mesto od samog kralja i njegove porodice koji letuju tamo. U vremenu do drugog sv.rata Zlatibor je bio omiljeno mesto za odmor i druge dinastije koja je došla na vlast u Srbiji posle Majskog prevrata 1903. odine.
Kralj Aleksandar Obrenović je 19. Avgusta na Preobraženje Gospodnje 1893. godine podigao Kraljevu česmu na izvoru Kulaševca, i od tada se ovo mesto se zove Kraljeva Voda, česma je i dalje u funkciji i nalazi se pored samog jezera.
- godine, mesto je posetio i novi kralj Petar I Karađorđević sa tadšnjim prestolonaslednikom Aleksandrom. Od tada kreće ubrzani razvoj turizam na Zlatiboru. Hotel Kraljeva Voda kao i jedna vila bivaju završeni 1910. godine, i to su bili prvi objekti koji su počeli da primaju goste. Kraljeva Voda je 1927. godine modernim putem povezana sa Užicem. Podignut je još jedan novi hotel Švajcarija i počinje besplatna podela placeva za letnjikovce. Dom za smeštaj i oporavak invalida izgrađen je 1931. godine. Iste godine, Kraljeva Voda je dobila i vodovod.
Posle Drugog svjetskog rata, u spomen strejeljanim partizanskim ranjenicima novembra i decembra 1941. godine, Kraljeva Voda dobija naziv Partizanske Vode.
Sredinom sedamdesetih godina 20. veka nastavlja se razvoj mesta koji je privremeno stagnirao tokom drugog svetskog rata, grade se putevi, škole smeštajni kapaciteti, razvoj i izgradnja mesta nije prestalo ni do danas. Rastući i šireći se, Zlatibor se povezao sa Palisadom, koji je nekada bio odvojeno mjesto. Zbog razvoja turizma na Palisadu se placevi za gradnju vikendica deljeni su besplatno ili su prodavani za smešne pare, a u većini slučajeva, njihovi vlasnici su bili Beograđani, koji su kasnije te placeve preprodavali i za 100 puta veće iznose.
izgradnja i urbanizacija u ovakom tempu može da izazove samo kontra efekat, krče se i uništavaju šume, koje prestavljaju dom i stanište raznim biljnim i životinjskim vrstama, od kojih su neke na viskom stepenu zaštite, da bi se pravili hoteli. Sve je puno betona, najveća budalaština je bila betoniranje jezera koje sada više liči na fontanu….Zlatibor sve više liči na Novi Beograd…
Krajem 20. veka, naziv Partizanske Vode promenjen je u Zlatibor, što je bio neki vid kompromisa, naziv Kraljeva voda nije bio vraćen, pošto je to asociralo na vraćanje monarhije. Interesantno je da vrlo često dolazi do mešanja imena mesta i planine, posebno među turistima. Zbog tog razloga trebalo se dati drugo ime ili ga ne menjati uopšte.
Prirodno-geografske osnove razvoja turizma Zlatibora
Zlatibor je planina i park prirode u Srbiji koja se prostire na površini od oko 1.000 km², dugačka je 55 km, a široka i do 20 km. Pruža se pravcem severozapad–jugoistok. Najviši vrh je Tornik (1.496 m). Dok se sam park prirode prostire na površini 41.923,26 ha, od čega je 18.158,83 ha (43,31%) u državnom vlasništvu, 23.582,42 ha (56,25%) u privatnom, 93,68 ha (0,22%) u javnom, 74,85 ha (0,18%) u društvenom, 13,48 ha (0,04%) u drugim oblicima vlasništva, od čega je I stepenom obuhvaćeno 4,69 %, II stepenom 45,93% i III stepenom 49,38% ukupne površine područja Parka prirode „Zlatibor”.
Poznato je letovalište i zimovalište, kao i klimatsko lečilište ima status “vazdušne banje”. Obuhvata teritorije tri opštine Zlatiborskog okruga Republike Srbije i to Čajetinu, jedan deo opštine Užice (severni Zlatibor) kao i jedan manji deo opštine Nove Varoši (južni Zlatibor). Administrativni centar Zlatibora je varošica Čajetina.
Zlatibor se nalazi na pola puta od Beograda do južnog mediterana. Preko njega prelaze mnogi značajni magistralni putevi i pruge, među kojima je i želznička pruga Beograd—Bar za koju je predviđena kompletna rekonstrukcija.
Postoji više pretpostavki o poreklu imena Zlatibor. najtačnije, je ona koja kaže da je to ime postalo od jedne veoma rijetke vrste bijelog bora, tzv. zlatnog bora, čije je naučno ime Pinus Silvestris Variegata Zlatiborica, po sarajevskom inžinjeru Salihu Omanoviću. Zlatnog bora još samo ima u selu Negbini i stavljen je pod zaštitu države.
Zlatibor je talasasta visoravan i pripada Dinarskim planinama. Prosečna nadmorska visina je oko 1.000 m, a najviši vrhovi su Tornik (1.496 m), Brijač (1.440 m), Čigota (1.422 m), Čuker (1.359 m), Konjoder (1.337 m), Ljuljaš (1.269 m), Vijogor (1.281 m), Kobilja glava (1.176 m), Gradina (1.149 m), Jelova gora (1.147 m), Gruda (1.140 m), Crni vrh (1.177 m) i dr. Najveći vrhovi se nalaze na južnom delu Zlatibora, dok se idući ka severu nadmorska ona smanjuje.
Prirodnih jezera na Zlatiboru nema. U centru Zlatibora se nalazi veštačko jezero sagrađeno za turističke potrebe. U Ribnici se nalazi takođe veštačko jezero sa kog se Zlatibor snabdeva vodom, a do kojeg odnedavno vodi i žičara. Tamo se nalazi i međustanica na putu ka Torniku, na Uvcu se isto nalazi nekoliko veštačkih jezera. Na samom Zlatiboru ima dosta mineralnih izvora. Najpoznatiji su Bele vode u Mokroj Gori, banja Vapa u Rožanstvu i spomen-česma na Oku.
Stopića pećina je jedna od najpoznatijih pećina u Srbiji. Nalazi se između sela Trnava i Rožanstva, oko 250 km od Beograda, 30 km od Užica i 19 km od regionalnog puta Užice–Jadransko more, na području Zlatibora. Iznad pećine prelazi put Užice–Sirogojno.
Stopića pećina je rečna pećina, jer kroz nju protiče Trnavski potok. Pećina ima impresivni ulazni otvor 35 metara širok i 18 metara visok. Stopića pećina je, bez svog najmlađeg sistema, dugačka 1.691,5 metara, površine je oko 7.911,5 m² i ima zapreminu od preko 120.000 m³. Ulaz u pećinu se nalazi na 711,18 metara nadmorske visine.
Pećinu čini pet celina: Svetla dvorana, Tamna dvorana, Velika sala sa kadama, Kanal sa kadama i Rečni kanal. Iako nije naročito bogata pećinskim ukrasima ima bigrene pećinske kade, koje se svojom veličinom i dubinom (neke i do sedam metara) izdvajaju od drugih u Srbiji. Na zidovima ove pećine postoje oblici koji liče na razne životinje (slona) i različite predmete.
Reka Uvac protiče između planina Zlatibor i Zlatar i predstavlja južnu granicu planine Zlatibor, te severnu granicu planine Zlatar. Na njoj su izgrađene HE Kokin Brod i HE Uvac kao i tri veštačka akumulaciona jezera: Uvačko , Zlatarsko i Radoinjsko.
U kanjonu Uvca živi beloglavi sup. Beloglavi sup je velika ptica srazmerno male glave i kratkog repa. Dugačak je 95-105 cm. Raspon krila se kreće od 240 do 280 cm. Pod zaštitom je države.
Klima
Zlatibor ima subalpsku klimu. Srednja godišnja temperatura na Zlatiboru iznosi oko 7,5 °C. Najhladniji mesec je januar, sa prosečnom temperaturom od oko −2,5 °C, a najtopliji je avgust, sa oko 15 °C. Prosečna dnevna temperatura na Zlatiboru iznosi oko 18 °C. Prosečni broj sunčanih sati godišnje je oko 2.000.
Nivoi zaštite na Parka prirode „Zlatibor”
Na području Parka prirode „Zlatibor” utvrđuju se režimi zaštite I, II i III stepena.
Režim zaštite I stepena, ukupne površine 1.968,89 ha, odnosno 4,69% područja Parka prirode „Zlatibor”, obuhvata sledeće površine, odnosno lokalitete:
– „Viogor”, površine 249,94 ha (100% u državnoj svojini), opština Čajetina (KO Semegnjevo) i grad Užice (KO Mokra Gora);
– „Crni Rzav”, površine 374,96 ha (100% u državnoj svojini), opština Čajetina (KO Jablanica i KO Branešci);
– „Klisura Uvca”, površine 1.121,10 ha, (100% u državnoj svojini), lokalitet „3a” površine 129,01 ha, lokalitet „3b” površine 75,49 ha i lokalitet „3v” površine 916,59 ha, opštine: Čajetina (KO Jablanica, KO Dobroselica i KO Stublo) i Priboj (KO Rača i KO Kratovo);
– „Klisura Griže”, površine 222,83 ha (100% u državnoj svojini), opština Čajetina (KO Stublo i KO Dobroselica).
Režim zaštite II stepena, ukupne površine 19.255,59 ha, odnosno 45,93% područja Parka prirode „Zlatibor”, obuhvata sledeće površine, odnosno lokalitete:
– „Semegnjevska gora – Crni Rzav – Čavlovac”, površine 5.858,89 ha (46,39% u državnoj, a 53,61% u privatnoj svojini), opština Čajetina (KO Semegnjevo, KO Jablanica i KO Branešci) i grad Užice (KO Mokra Gora);
– „Bijele vode”, površine 523,74 ha (83,72% u državnoj, 16,09% u privatnoj i 0,19% u javnoj svojini), opština Čajetina (KO Šljivovica i KO Branešci);
– „Ribničko jezero”, površine 283,42 ha (100% u državnoj svojini), opština Čajetina (KO Jablanica i KO Čajetina);
– „Ravni Tornik”, površine 293,74 ha (94,14% u državnoj, a 5,86% u privatnoj svojini), opština Čajetina (KO Dobroselica);
– „Čigota”, površine 3.910,35 ha (30,59% u državnoj, 67,30% u privatnoj, 0,30% u javnoj, 1,81% u društvenoj svojini), opštine: Čajetina (KO Dobroselica, KO Alin potok, KO Gostilje, KO LJubiš i KO Čajetina) i Nova Varoš (KO Draglica);
– „Klisura Katušnice”, površine 220,35 ha (41,57% u državnoj, 58,43% u privatnoj svojini), opština Čajetina (KO Drenova i KO Gostilje);
– „Murtenica”, površine 2.466,08 ha (50,75% u državnoj, 49,25% u privatnoj svojini), opštine: Čajetina (KO LJubiš) i Nova Varoš (KO Negbina, KO Draglica i KO Bela reka);
– „Područje oko klisure Uvca”, površine 5.688,72 ha (27,18% u državnoj, 72,72% u privatnoj svojini), opštine: Čajetina (KO Jablanica, KO Stublo i KO Dobroselica), Nova Varoš (KO Draglica i KO Seništa) i Priboj (KO Kratovo, KO Rača i KO Banja).
Režim zaštite III stepena, ukupne površine 20.698,78 ha, odnosno 49,38% područja Parka prirode „Zlatibor”, obuhvata preostali deo zaštićenog područja koji nije obuhvaćen režimom zaštite I i II stepena.
Kulturno-istorijska baza za razvoj turizma
Crkve i manastiri
Danas na Zlatiboru postoje četiri crkve brvnare. To su crkvice malih dimenzija kojih je nekada bilo više, a danas postoje još samo u selima Dobroselici, Jablanici Draglici i Kućanima. Crkvua u Sirogojnu datira iz 1764. godine te manstiri Rujno i Dubrava, Prema jednom narodnom predanju, i u centru sela Gostilja nalazio se jedan srednjovjekovni manastir, zvan Bukalište.
Spomenici
Spomen-česme se nalaze u Čajetini , Oku , i Popovoj vodi. Spomen-ploče izginulim uoslobodilačkim ratovima od 1912. do 1918. se nalaze i u crkvama u Ljubišu i Bijeloj rijeci. Spomenička obilježja sa spomen-pločama borcima Prvog i Drugog svetskog rata urađena su u Kremnima i Mokroj Gori.
Na Šumatnom brdu se nalazi spomen-obelisk strijeljanim ranjenicima na Palisadu decembra 1941. godine, a posvećen je i narodnom heroju Savi Jovanoviću Sirogojnu i prvoborcu Aleksandru Jovanoviću Otrovu. Na Palisadu se nalaze dva spomen-obeležja posvećena pobedi zlatiborskih partizana nad bugarskim okupatorom u avgustu 1944. godine.
Spomen-obelisk je podignut na inicijativu tadšnjeg predsednika SFRJ, Josipa Broza Tita. Namera je bila da se izgradi spomenik zlatiborskim partizanima koji bi se vidio iz svih krajeva tadašnjih Partizanskih Voda. Na spomeniku su upisani stihovi Vaska Pope: Ne dam ovo sunca u očima, ne dam ovo hleba na dlanu! Spomenik se već odavno ne vidi iz svih delova Zlatibora, kako je planirao drug Tito tada, ne vidi se čak i iz blizine, zahvaljujući “urbanizaciji”. Ja koji nisam bio na Zlatiboru dosta dugo nisam se mogao snaći.
Stećci
Na Zlatiboru postoji dosta sredenjovekovnih stećaka koje su podizali bogumili. Postoje gotovo u svakom zlatiborskom selu, iako su mnogi korišćeni kao građevinski materijal dosta ih je ostalo sačuvano, na pojednim mestima sačuvana su čak i cela groblja. Najlepši i najveći stećci odkojih su mnogi stavljeni pod zaštitu države nalaze se u selima Semegnjevu , Šljivovici i Krivoj Rijeci . Ovi spomenici su u narodu poznati kao grčka, rimska ili latinska groblja.
Etno-selo Sirogojno
Muzej „Staro selo“ u Sirogojnu predstavlja kompeltno rekonstruisano staro zlatiborsko selo u kojem čuva najlepše primerke stare gradnje zlatiborskih kuća , kao i drugih pomoćnih objekata nekada potrebnih za život. Etno-sela su dostigla veliku popularnost, gde veliki broj gradskog stanovništva ih obilazi, ne postoji eskurzija koja obilazi Zlatibor, a da ne dodje u posetu ovom lokalitetu.
Ime je dobilo po nardnom heroju Savi Jovanoviću Sirogojnu, mnogi se sećaju da ga je u istoimenom filmu glumio tada još mladi glumac Dragan Bjelogrlić.
Ski centar „Tornik“
Ski centar „Tornik“ nalazi se na nadmorskoj visini od 1.110 – 1.490m, 9 km od turističkog centra Zlatibor. Ukupan kapacitet skijališta je oko 5.400 skijaša na sat. Ski centar Tornik opremljen je sa šestosednom žičarom, kapaciteta 3.000 skijaša na sat, dva ski lifta tipa ”sidro”, ukupnog kapaciteta 2.400 skijaša na sat. Pet staza, Stankova ravan, Čigota, Tornik, Ribnica i Zmajevac pokrivene su sistemom za veštačko osnežavanje, tako da ovaj ski centar više ne zavisi od vremenskih uslova.
U ski centru Tornik nalazi se i posebna vrsta instalacije tzv. „tjubing“, koja, kao i sama žičara, može da se koristi i u letnjem i u zimskom periodu godine i pruža neizmerno zadovoljstvo i uzbuđenje svima koji odluče da je isprobaju. Ski centar je opremljen i dečijim igralištem i karuselom.
Zlatiborska Gold gondola
Zlatiborska Gold gondola, zvanično je puštena u rad 11. januara 2021. godine. Sa svojih impresivnih devet kilometara trase, preuzela je titulu najduže panoramske gondole na svetu.
Gondola povezuje centar Zlatibora sa skijalištem Tornik, što je ujedno i najviši vrh planine. Sa trenutnim kapacitetom od 800 putnika po satu u 72 zasebne kabine sa po 10 mesta, gondola pruža mnogobrojnim turistima nezaboravan doživljaj i 25 minuta uživanja u živopisnim pejzažima Zlatibora, koliko traje vožnja u jednom pravcu. Ova panoramska žičara prelazi preko najlepših planinskih krajolika, a najatraktivnija vožnja je preko Ribničkog jezera, koje je tokom cele godine stecište mnogobrojnih izletnika. Na Ribničkom jezeru nalazi se medjustanica, gde je moguće napraviti pauzu i uživati u lepoti pejzaža i umirujućem svetlucanju vode, koje svakog posetioca ispunjava mirom i blaženstvom. Penjući se na vrh Torinka Gondola savladjuje visinsku razliku od oko 400 metara.
Na samom vrhu Tornika na visini od 1496 m, nalazi se predajnk preduzeća Emisiona tehnika i veze, pomoću kojih se vrši ditrbucija kao regionalnih, tako i lokalnih radio i televiziskih kanala za ovaj deo Srbije.
Prva vožnja u toku radnih dana počinje u 10.00 časova sa početne stanice na Zlatiboru. Poslednja vožnja u toku radnih dana sa početne stanice na Zlatiboru je u 16.00 časova (od Zlatibora ka Torniku). Poslednja vožnja u toku radnih dana sa krajnje stanice (od Tornika ka Zlatiboru) je u 17.00 časova. Prva vožnja subotom i nedeljom počinje u 09.00 časova sa početne stanice na Zlatiboru. Poslednja vožnja subotom i nedeljom sa početne stanice na Zlatiboru je u 16.30 časova (od Zlatibora ka Torniku). Poslednja vožnja subotom i nedeljom sa krajnje stanice (od Tornika ka Zlatiboru) je u 17.30 časova. Cena individualne vožnje je 1200 dinara za veće grupe (preko 10 ljudi) omogućen je popust.
Rubrika je u okviru realizacije projekta Udruženja Podium’ ‘Sve je lako kad si mlad 5“, izdavača Novog Radio Sombora, koji se realizuje zahvaljujući sredstvima Grada Sombora na Konkursu LAP za mlade za 2022. godinu.
….kliknite na sliku da se otvori na celom ekranu….
Image:© Shutterstock / AcanskiS
Medijska pažnja i pratnja Novi Radio Sombor
(Sva autorska prava eventualnog daljeg objavljivanja ove rubrike i njenog celovitog sadržaja postavljeno na portalu Novog Radio Sombora bez upita i dozvole bilo koje strane ili pojedinca zaštićena i zadržana svim relevantnim pravnim mehanizmima!)
Media attention and coverage: Novi Radio Sombor
(All copyrights of any further publication of this section and its entire content posted on the portal of Novi Radio Sombor without the request and permission of any party or individual are protected and retained by all relevant legal mechanisms)
accompanied by: Srdjan Acanski, B.S.
http://keepone.net/radio/k138251/novi-radio-sombor*
*Mladi slušaju naš internet radio
