Putešestvije 17: Berlin – slovensko ime za jedan od najvećih gradova Evrope

27 okt 2022

s.acanski

Berlin (nem. Berlin, dlsrp. Barliń) je glavni grad Savezne Republike Nemačke i istovremeno jedna od njenih šesnaest država. Samo ime grada Berlin je germanizovani oblik slovenskog imena grada. Lužičko-srpsko ime grada je Barljin (dlsrp. Barliń) ili Brljin, i jedna od teorija porekla imena je da potiče od velikog broja krovinjara oblepljenih blatom, koje su postojale na području grada u vreme njegovog osnivanja.

Danas, sa brojem od preko 3,4 miliona stanovnika je najmnogoljudniji i sa površinom od 892 km² predstavlja najveći grad u zemlji. Drugi je najveći grad u Evropskoj uniji i centar šestomilionske regije Berlin/Brandenburg, te aglomeracije koja broji 4,4 miliona ljudi. Grad je upravno podeljen na dvanaest gradskih okruga. Pored reka Špreje i Hafela, na području grada se nalaze i brojni drugi, manji, vodeni tokovi, kao i brojna jezera i šume.

Prvi put se pominje u 13. veku, kroz svoju istoriju je bio sedište i glavni grad Markgrofovije Brandenburg, Pruske i Nemačkog Rajha. Nakon 1949. grad je podeljen, istočni deo Berlina postaje kao glavni grad Istočne Nemačke (Haupstadt der DDR), koja je bila pod patronatom SSSRa, bila je i član Varšavskog pakta…..Dok zapadni deo biva pod upravom Engleza, Amerikanaca i Francuza. Za glavni grad Zapadne Nemačke proglašava se Bon

Zapadni Berlin praktično postaje saveznička enklava unutar DDRa. Nakon blokade grada od strane SSSR i njegovih saveznika grad sa ostakom Evrope i sveta biva povezan vazdušnim mostom preko Aerodoma u Zapdnom Berlinu…..Tenzije su bile ogromne te je za dlaku izbegnut konflikt, zahvaljujući presedniku SAD-a Džonu Kenediju…..koji je tada rekao onu čuvenu rečenicu …… “ja sam Berlinac”

Interesantno je da je Istočna Nemačka je zapravo prva zemlja istočnog bloka je zahvaljujći svom ujedinjenju sa Zapadnom Nemačkom, postala član NATO-a i tada još uvek EZ (preteča EU)

Padom berlinskog zida i ujedinjenjem Nemačke 1990., Berlin je ponovo postao glavni grad cele Nemačke, sedišta svih saveznih institucija i amabsada su ponovo vraćeni iz Bona u Berlin koji je do tada bio glavni grad Zapadne Nemačke.

Geografija

Berlin se nalazi na severoistoku Nemačke, 60tak kilometara od nemačko-poljske granice, u močvarnoj i šumovitoj ravničarskoj niziji, nadmorskoj visina grada iznosi samo 34 m. Nalazi se na obalama triju reka Špreja, Hafel i Dame.

U zapadnom delu Berlina u predgrađu Špandau, Špreja se uliva u reku Hafel, koja teče od severa ka jugu kroz zapadni Berlin. Sam tok Hafela liči na lanac jezera, od kojih su najveća Tegel i Groser Vanze. U reku Špreju, u gornjem delu njenog toka, ulivaju se reke koje ističu iz većeg broja jezera, dok Špreja u istočnom Berlinu protiče kroz jezero Veliki Migel.

Klima

Berlin ima umerenokontinentalnu klimu, čija je glavna karkateristika da količina padavina opada ka unutrašnjosti kontinenta i ka severu. Umerenokontinentalnu klimu odlikuju oštre zime i postojan snežni pokrivač. Zimi su mnogi dani s mrazom, proleće je kratko, a leto toplo i vlažno. Kokretno u Berlinu leta su topla sa srednjom maksimalnom temperaturom između 22 i 25 °C, dok su zime hladne sa prosečnom najvišom temperaturom od 4 °C i prosečnom najnižom temperaturom između -2 i 0 °C. Centar Berlina poseduje svoju mikroklimu, jer zgrade zadržavaju toplotu. zato, temperature u gradu mogu biti i do 4 °C veće od temperatura u prigradskim oblastima.

Istorija

VIII – XI vek

Oko 720. godine dva slovenska plemena, naselila su Berlinski region. Heveleri su se naselili kraj reke Hafel, sa njihovim glavnom naseobinom Brenaborom, kasnije nazvanim kao grad Brandeburg. Bliže reci Špreji, u današnjoj gradskoj četvrti Kepenik, naselili su se Šprevani.

Heveleri su osnovali drugo mesto pored reke Hafel oko 750. Ono je tada bilo najbliže današnjem Berlinu, i zvalo se Špandov (današnji Špandau). Špandau i Kepenik, zaštićeni zidinama oko 825.godine, su bile glavne naseobine sve do 11. veka.

Od XII do početka XVI veka

Berlin spade u red najmlađih evropskih gradova, koji je osnovan tek u 12. veku. Grad se tada sastojao od dva naselja, Berlina i Kelna, na obe strane reke Špreje, u današnjem naselju Mite. Keln se prvi put pominje u pisanim dokumentima 1237, a Berlin 1244. Gradski centar izgoreo je 1830, kada je uništeno veliki broj spisa iz tadašnjeg vremena, tako da je taj deo istorije ostao nepoznat. Naselja formiraju trgovačku uniju 1307, i participiraju u Hanzi njihovo jedinstvo trajalo je oko 400 godina. Godine 1709, Keln i Berlin se ujedinjuju pod imenom Berlin u grad su tada uključena i prigradska naselja Fridrihsverder, Dorotenštad i Fridrihsštad. Nije ostalo mnogo tragova od ovih nekadašnjih naselja, ali neki se mogu videti u Nikolaifirtelu pored Rotes Rathaus i Klosterkirhe pored Aleksanderplaca.

XV I XVII vek

Prva gradska palata je građena pored obale reke Špreje od 1443. do 1451. U to vreme Berlin/Keln je bio jako mali grad sa svega osam hiljada stanovnika. Bubonska kuga koja vladala u drugoj polovini XVI veka ubila je oko 4000 ljudi u gradu iliti oko 50% populacije grada. Tokom Tridesetogodišnjeg rata (1618—1648), broj stanovnika ponovo u Berlinu ponovo opada sa 10.000 na 6.000.

Tokom vladavine Fridriha Vilhelma, koji vlast u Brandeburgu preuzima 1640 godine, grad dostiže 20.000 stanovnika i postaje značajan centralnoevropski grad. Za vreme njegove vladavine 1647. godine u neposrednoj blizini Tirgartena gradi se čuveni bulevar Unter den Linden sa šest redova drveća. Godine 1701, Fridrih III je krunisan kralj Fridrih I od Pruske, koji je Berlin proglasio za glavni grad Pruske. A već 1709.godine , Berlin-Keln se zajedno sa Fridrihsverderom, Dorotenštatom i Fridrihštatom ujedinjava pod imenom Berlin Iitada grad već broji oko 60.000 stanovnika.

XVII – XIX vek

Početkom XVII veka nastupa burno i turbulentno razdoblje za Nemačku koja nekoliko ratova vodi sa svojim susedima, u pitanju su Veliki Severni rat koji vođen od 1701. do 1720., zatim Šleski 1740. – 1760. te Napoleonovi ratovi…..u kojima se Nemačka dodatno teritorijalno proširuje i uvećava svoje granice.

Godine 1871. Nemačka se ujedinjuje, tada biva na vrhuncu svoje moći…….Taj period se završava 1918 godine porazom u I sv. ratu. Nemačka kao poražena strana biva primorna na isplatu ratne odštete saveznicima.

XX vek

1919.godine osnovana je Vajmarska republika, koja postoji sve do 1933. godine, iste godine, zahvaljujući lošem stanju u društvu u kome se nalazila tadšnja Nemačka na vlast dolazi Hitlerova nacional-socijalistička partija. Po dolasku na vlast Hitler obustavlja isplatu reparacija, prvo napada Češku Sudesku oblast, zatim Poljsku….što zvanično predstavlja početak drugog sv rata….Što se tiče samog Berlina koji je bio glavni grad Nemačke Vajmarske Republike i kada je Nemačka bila nacistička, Hitler kao takvog nije ga mogao ni smislit, rekao je da je to najružniji grad na svetu, te je imao grandiozne I megalomanske planove za njegovo preuređenje, njegov glavni Arhitekta bio je Albert Šper koji je te planove i napravio….od svega toga nije urađeno gotovo ništa….a Hitler je predviđao za Berlin da bude glavni grad sveta – Germanija

Danas je iz nacističkog perioda preostalo samo nekoliko građevina a to su internacionalni aerodrom Tempelhof, Olimpijski Stadion, te ulična rasveta na nekoliko mesta u gradu, ali I težak balast prošlosti. Hitlerovu Rajh-kacelariju su uništili Sovjeti, a ostaci su poslužili da se napravi Sovjetski memorijalni centar u Treptover parku u Berlinu.

Nemačka gubi Drugi svetski rat a sam grad biva značajno oštećen savezničim bombardovanjima i uličnim borbama. Londonskim protokolom (1944) grad je podeljen u četiri sektora od strane Saveznika i to:

SAD, opštine: Nojkeln, Krojcberg, Tempelhof, Šeneberg, Šteglic, Celendorf;
Ujedinjeno Kraljevstvo, opštine: Tirgarten, Šarlotenburg, Vilmersdorfi Špandau;
Francusku, opštine: Vedingi Rajnikedorf;
Sovjetski Savez, opštine: Mite, Prenclauerberg, Pankov, Vajsenze, Fridrihshajn, Lihtenberg, Treptov i Kepenik.

Berlin je tada bio smešten usred sovjetske okupacione zone Nemačke i postao prirodna tačka suprotstavljenih strana u Hladnom ratu.

Šezdesetih godina 20. veka, Zapadni Berlin je bio centar evropskih studentskih protesta.

Berlinski zid je probijen 9. novembra 1989. U periodu odo Nemačkog ujedinjenja 3. oktobra 1990., zid je skoro potpuno srušen. Ostali su mali delovi, koji najviše služe kao podsetnici i turističke atrakcije. Nemački Bundestag je juna 1991. izglasao odluku da glavni grad Nemačke umesto dotadašnjeg Bona bude Berlin. Ministri i vladina administracija sele su Berlin tek 1997. Godine.

***Berlin je danas moderan svetski grad kulture, politike, medija i nauke. evropsko saobraćajno čvorište i jedno od najposećenijih mesta na starom kontinentu. Sportske manifestacije, univerziteti, istraživački centri i berlinski muzeji uživaju međunarodni ugled………

Grad je postao meka za osnivače biznisa i privatnih firmi, mlade kreativne ljude i imigrante. Arhitektura, festivali, brzo rastući IT sektor, te noćni život, raznoliki životni uslovi u ovom gradu su u celom svetu poznati.

Današnja organizacija grada

Berlin je postao nezavisna država danom nemačkog ujedinjenja 3. oktobra 1990. godine, i predstavlja jednu od tri države u Nemačkoj koja je ujedno i grad, pored Hamburga i Bremena.

Nekadašnji Zapadni Berlin, je bio država od osnivanja Zapadne Nemačke 23. maja 1949. godine, ali je bio oslonjen na zapadne vojne saveznike, i nije bio tehnički deo Zapadne Nemačke. Istočni Berlin je bio glavni grad Istočne Nemačke od 1949. do 1990. godine, dok je ta funkcija u Zapadnoj Nemačkoj bila namenjena Bonu.

Gradom upravlja izvršni organ po imenu “Senat Berlina”, koji se sastoji od Gradonačelnika i 8 senatora, koji imaju ministarski status. Gradonačelnik je predstavnik države Berlin.

Gradski i državni parlament se naziva „Abgeordnetenhaus“ ili kuća predstavnika građana. Sam grad je podeljen na 12 opština, a svaka opština ima vladu (nem. Bezirksamt), koju čine pet ministara i opštinski gradonačelnik (nem. Bezirksbürgermeister).

Istorijsko-turističke atrakcije grada

U Berlinu ima mnogo atrakcija ali mi ćemo pomenuti samo neke:

Berlinska katedrala -(BERLINER DOM), POZNATA KAO EVANGELIČKA VRHOVNA ŽUPNA I KOLEGIJALNA CRKVA, MONUMENTALNA JE NEMAČKA EVANGELISTIČKA CRKVA I DINASTIČKA GROBNICA (KUĆA HOHENZOLLERN) NA MUZEJSKOM OSTRVU U SREDIŠTU BERLINA.
IZGRADJENA 1454., KAO RIMOKATOLIČKA KAPELA SV. ERAZMA, NAKON ČEGA JE PRIPADALA RAZLIČITIM KONFESIJAMA. OD 1454. DO 1539. KATOLIČKA, OD 1539. DO 1632. LUTERANSKA OD 1632. DO 1817. REFORMATORSKA, ULAZNICE ZA CRKVU SU 10 EVRA.
Berlinski televizijski toranj— TV TORANJ JE SAGRADJEN 1969. OD STRANE TADAŠNJE NEMAČKE DEMOKRATSKE REPUBLIKE, SVOJIM GABARITIMA TREBAO JE DA SIMBOLIŠE NAPREDAK TADAŠNJEG SOCIJALISTIČKOG DRUŠTVA.
TORANJ JE VISOK 386,3 METRA I U TRENUTKU GRADNJE BIO JE NAJVIŠA GRAĐEVINA NA SVETU….TORANJ I DALJE SLUŽI SVOJOJ PRVOBITNOJ NAMENI, U NJEMU SE PORED TV PREDAJNIKA NALAZI JOŠ POKRETNI RESTORAN I OPSERVATORIJA….

Branderburgška kapija – trijumfalna kapija, simbol Berlina glavnog grada. Smeštena je na Pariskom trgu i jedina je preostala kapija od serije izgrađenih kapija ulaza u Berlin. Odmah pored građevine sa leve i desne strane smestene su ambasade Francuske i SAD-a…….a malo dalje i Engleske…Do 1990. godine iza same građevine nalazio se berlinski zid koji je predstavljao granicu između dva Berlina.
Kvadriga na vrhu Branderbuške kapije – KVADRIGA JE INAČE KOČIJA SA ČETIRI KONJA, KOJE SU SE KORISTILE NA TRKAMA U ANTIČKOJ GRČKOJ I RIMU….U MITOLOGIJI SU KOČIJE BOGOOVA..
INTERESANTNA PRIČA ZA OVE KVADRIGE
***Originalno su se nalazile na hipodromu u Konstintanopolju, a tokom pljačke Carigrada u Četvrtom krstaškom pohodu 1204. godine ukrden je i postavljen na terasi bazilike u Veneciji. Tokom francuske revolucije Napoleon je uzeo kvadrigu i preneo je u Pariz 1797. godine, a 1815. je vraćen u Veneciju. Usled oštećenja od zagađenja, originalne kvadrige su zamenjene replikom i prenesene su u muzej tokom osamdesetih godina 20. veka.
Naredbu da se kapija izgradi, izdao je Fridrih Vilhelm II u znak mira, a gradio ju je Karl Gotard Langans od 1788-1791. Pravljena je po uzoru na atinsku kapiju Propileu na Akropolisu. Na samom vrhu smešetena je Kvadriga
Rajhstag – zgrada u Berlinuizgrađena da bude dom Rajhstaga, prve skupštine Nemačkog carstva. Otvorena je 1894. i u njoj je zasedala skupština sve do 1933, kada je teško oštećena u požaru, koju je navodno podmetnuo holandski komunista Marinus van der Lube, koga su nacisti kasnije pogubili, iako su verovatno nacisti sami zapalili Rajhstag da bi optužili komuniste.
Berlinski zoološki vrt, osnovan 1844. godine, i danas se smatra za najbogatiju zbirku različitih živih vrsta na svetu.
Tirpark, osnovan 1955. godine kao „Zoološki vrt Istočnog Berlina“ smešten je u parku istorijskog zamka Fridrihsfelde u predgrađu Lihtenberga Po svojoj površini je najveći zoološki vrt u Evropi. U odnosu na Berlinski zoološki vrt poseduje veću zbirku reptila.
Ček point Čarli (Checkpoint Charlie )je bio jedan od najpoznatijih graničnih prelaza između istočnog i zapadnog Berlina između 1945. i 1990. Nalazio se između američkog i sovjetskog sektora kao i između gradskih četvrti Centar u istočnom Berlinu i Kreuzberga u zapadnom Berlinu. Kontrolni punkt je bio na ulici Friedrichstraße u Centru i samo zaposlenici zapadnih vojnih organizacija ili njihovih ambasada, ne-nemački državljani kao i zapadno- i istočnonemački funkcioneri su smeli koristiti ovaj prielaz.
Naziv „Charlie“ potiče iz NATO-ve abecede i predstavlja treće slovo. Checkpoint Alpha bio je granični prelaz na autoputu kod grada Helmstedta, Checkpoint Bravo bio je drumski prelaz kod Dreilindena…..
Danas je jedna od najpoznatijih atrakcija u Berlinu.
Memorijal East Side Gallery (East-Side-Gallery) je stalna galerija na otvorenom, na najdužem delu Berlinskog zida u Mühlenstraße između berlinskog Ostbahnhofa i Oberbaumbrückea uz reku Špree. Sastoji se od niza murala oslikanih direktno na 1.316 m dugom ostatku Berlinskog zida.

Univerziteti

Berlin je grad studenata, u njemu je koncentrisan veliki broj naučnih i istraživačkih ustanova. Da je Berlin grad studenata najbolje pokazuje brojka studenata, podaci jesu malo stariji ali ne verujem i da su danas nešto drugačiji. U zimskom semestru 2012/13 godine je na ukupno trideset i jednom univerzitetu i visokoj školi, među kojim 4 fakulteta umetnosti, studiralo oko 160.000 studenata.

Na četiri najveća berlinska univerziteta studiralo je oko 100.000 studenata (stanje: ZS 2008/2009). To su Humboltov univerzitet sa oko 27.000 studenata (bez univerzitetske bolnice Šarite), Slobodni univerzitet u Berlinu sa oko 31.500 studenata (isključujući Šarite), Tehnički univerzitet u Berlinu sa oko 27.000 studenata, te Univerzitet umetnosti Berlin sa oko 4500 studenata. Na univerzitetskoj klinici Šarite, koju sačinjavaju fakulteti medicine Humboltovog i Slobodnog univerziteta u Berlinu, studira još 7200 studenata. Osim pomenutih, u Berlinu postoji i veliki broj privatnih univerziteta i drugih visokoškolskih ustanova. 2003. godine Medicinski fakulteti Humboltovog univerziteta i Slobodnog univerziteta u Berlinu spojeni u univerzitetsku bolnicu „Šarite“, čime je ova postala najveći medicinski fakultet u Evropi. Humboltov univerzitet i Slobodni univerzitet u Berlinu su u okviru „inicijative za izuzetnost“ (nem. Exzellenzinitiative), programa nemačke države i pokrajina za pospešivanje nauke i istraživanja trostepeno kriterisanom ocenjivanju pozitivno ocenjeni, čime su oba univerziteta ponela titule „elitnog univerziteta“ i ušla u krug 11 najprestižnijih nemačkih univerziteta od 108 koliko ih je ukupno u zemlji.

Sport

Berlin trenutno ima dva prvoligaša u Bundes ligi Hertu i Union Berlin. Herta svoje utakmice igra na olimpijskom stadionu u Berlinu, i smešten je u zapadnom delu Berlina, dok FC Union Berlin svoje utakmice igra na stadionu čije ime u prevodu znači „Kuća starog šumara“ stadion je smešten u istočnom delu Berlina. Union igra u crvenoj opremi dok Herta igra u standardnoj plavo beloj opremi, Union Berlin je klub koji raspolaže sa najnižim budžetom u bundes ligi.

Žao mi je što nisam stigao da odgledam ni jednu utkamicu nadam se da hoću sledeći put, kada sam boravio u Berlinu, Herta je igrala u gostima a Union je igrao kući sa Wolfsburgom……sve je bilo puno navijača i jednog i drugog tima…..u metrou sede jedne pored drugih…….bez nemira bez haosa……bi li to moglo kod nas….ne verujem…….kažu Nemci, kulturan narod…….

Bilo bi dobro da ubodem sledeći put gradski derbi kada igraju Herta i FC Berlin…….i to na Olimpjiskom stadionu, e to bi bio pun pogotak.

Grad Berlin je Organizovao i nekoliko sportskih manifestacija:

domaćin Letnjih Olimpijskih igara 1936. godine.
učestvovao u organizaciji Svetskog prvenstva u fudbalu 2006.
organizovao Svetsko prvenstvo u atletici.

Javni gradski saobraćaj

Javni gradski prevoz u Berlinu besprekorno funkcioniše, sve je tačno u minut. Organizovan je po sistemu U Bahn-a, S Bahn-a, Tramvaja i feribota.

U-Bahn— sistem podzemnog metroa
S-Bahn— nadzemni metro sistem
Tram/Straßenbahn, tramvajskisistem, naročito rasprostranjen u istočnom delu
Autobuskisaobraćaj
Feriboti

Aerodromi

Od 2020. godine aerodrom Berlin-Brandenburg (BER) je jedini komercijalni aerodrom u Berlinu. Nakon otvaranja novog međunarodnog aerodroma zatvoreni su međunarodni aerodromi Tegel (TXL) i Šenefeld (SXF). Berlinski aerodrom, Tempelhof (THF) zatvoren je 2008. godine, inače jedna od retkih preostalih građevina iz doma nacizma.

Berlinske luke

Westhafen(Zapadna luka) — najveća luka u Berlinu 173000 m²
Südhafen(Južna luka) — površine od oko 103000 m²
Berlin Osthafen(Istočna luka) — površine 57500 m²
Hafen Berlin Neukölln(Luka Nojkeln) — sa samo 19000 m²

Gradovi pobratimi Berlina:

· Los Anđeles (Kalifornija, SAD), od 27. juna 1967.

· Pariz (Francuska), od 2. jula 1987.

· Madrid (Španija), od 4. novembra 1988.

· Istanbul (Turska), od 17. novembra 1989.

· Moskva (Rusija), od 12. novembra 1990.

· Varšava Poljska), od 12. avgusta 1991.

· Budimpešta (Mađarska),od 14. decembra 1991.

· Brisel (Belgija), od 1. juna 1992.

· Džakarta (Indonezija), od 22. aprila 1992.

· Taškent (Uzbekistan), od 30. aprila 1993.

· MeksikoSiti (Meksiko), od 1. septembra 1993.

· Peking (Kina), od 5. aprila 1994.

· Tokio (Japan), od 14. maja 1994.

· Buenos Ajres (Argentina), od 19. maja 1994.

· Prag (Češka), od 10. juna 1995.

· Vindhuk (Namibija), od 6. jula 2000.

· London (UjedinjenoKraljevstvo),od 10. oktobra 2000.

Rubrika je u okviru realizacije projekta Udruženja Podium’ ‘Sve je lako kad si mlad 5“, izdavača Novog Radio Sombora, koji se realizuje zahvaljujući sredstvima Grada Sombora na Konkursu LAP za mlade za 2022. godinu.

Medijska pažnja i pratnja: Novi Radio Sombor

(Sva autorska prava eventualnog daljeg objavljivanja ove rubrike i njenog celovitog sadržaja postavljeno na portalu Novog Radio Sombora bez upita i dozvole bilo koje strane ili pojedinca zaštićena i zadržana svim relevantnim pravnim mehanizmima!)

Media attention and coverage: Novi Radio Sombor
(All copyrights of any further publication of this section and its entire content posted on the portal of Novi Radio Sombor without the request and permission of any party or individual are protected and retained by all relevant legal mechanisms)
accompanied by: Srdjan Acanski, B.S.