Beležimo 10. jun Svetski dan secesije ili ti art nuvoa (Art noveau)

10 jun 2023

s.acanski

Vajdingerova palata – razglednica iz 30-tih godina prošlog veka

U gradu Somboru, stil secesije ili ti art nuvoa (Art noveau) je dosta slabo zastupljen, za razliku od našeg komšijskog grada Subotice koju inače zovu „grad secesije“. U Somboru, više preovlađuju zdanja građena u baroku, klasicizmu, eklektizmu, neorenesansi ili nekom drugom pravcu

Secesija* u Somboru, i to u njenoj mađarskoj varijanti (szecesszió) je prisutna tek kroz nekoliko objekata, kao što su zgrada Falciona (danas Regionalna rivredna komora), Konjovićeva i palata Vajdingera.

Stil mađarska secesija je u Sombor došao preko Budimpešte, a karakterstična je za zgrade sagrađene u periodu između 50-tih godina XIX veka, pa negde do sredine 20-tih godina prošlog.

*Secesija međunarodni je umetnički stil u likovnoj umetnosti, arhitekturi, primenjenoj (posebno dekorativnoj) i drugim umetnostima. Kao reakcija na akademsku umetnost iz 19. veka, inspirisan je prirodnim oblicima i strukturama – ne samo kod cvetova i biljaka, nego svim zakrivljenim linijama. Ona je jedan od poslednjih umetničkih pravca koji su uspeli da unesu sopstveni umetnički pečat u sve oblasti modernog života, ne samo u Evropi i Americi, već u čitavom svetu.

Na srpskom se osim latinizma protoitalijansko-protoindoevropskog porekla koristi i galicizam ar nuvo (franc. Art nouveau: „nova umetnost”); stil ima još mnogo različitih imena u zavisnosti od jezika odnosno zemlje: u Francuskoj i Belgiji je poznat kao ar nuvo (franc. Art noveau), u SAD kao Tifani stil (po Luisu Komfort Tifaniju), u Engleskoj kao moderni stil (engl. Modern style), u Austriji kao secesijski stil (nem. Secessionsstil), prema bečkoj secesiji (nem. Wiener Secession), u Španiji kao modernizam (šp. modernismo) odnosno Kataloniji kao katalonski modernizam (kat. modernisme catalá), u Češkoj kao secese (češ. secese), u Danskoj kao jugendštil (dan. jugendstil) ili skenvirke (dan. skønvirke), u Nemačkoj kao jugendštil (nem. Jugendstil, po avangardnom časopisu Jugend) ili art novo (nem. Art nouveau) ili reformski stil (nem. Reformstil), u Mađarskoj kaosecesio (mađ. szecesszió), u Italiji kao cvetni stil (ital. stile floreale) ili stil Liberti (ital. stile Liberty, po londonskom trgovcu ser Libertiju), u Norveškoj kao jugendstil (norv. jugendstil), у Пољској као secesja (норв. secesja), u Slovačkoj kao secesija (slč. secesia), u Rusiji kao modern(a) (rus. моде́рн) ili ar nuvo (rus. ар-нуво)

ili jugendstil (rus. югендстиль) ili svet umetnosti (rus. мир искусства), u Švedskoj kao jugend (rus. jugend) itd.

Falcionova palata

Zgrada je podignuta 1868. godine u stilu mađarske secesije. Bila je u vlasništvu dr Nandora Falciona, iz čuvene somborske porodice Falcione, čiji je rodonačelnik došao u Sombor iz Italije početkom XIX veka. Vremenom, Falcioni su postali veleposednici, porodica se razgranala, tako da su igrali važnu ulogu u privrednom i javnom životu grada, u čijem su najužem centru podigli više značajnih građevina.

Pokretali su i pomagali brojne kulturne, obrazovne, humanitarne i druge aktivnosti. U ovoj zgradi se od 1897. godine nalazila čuvena kafana Korzo, a kada je ona zatvorena, 1920. godine, otvorena je apoteka „Kod zlatnog krsta“. Nakratko, nakon Drugog svetskog rata, ovde je bila radničko-službenička menza, a potom, 1955, useljava se Pošta i ostaje do 1971. godine, kada se preseljava u novoizgrađene prostorije, gde se i sada nalazi. Danas su ovde poslovne prostorije i šalter služba Delta Đenerali osiguranja i banke Inteza. Desno od Falcionove palate nalazi se zdanje koje je u stilu secesije, sa rokajnim primesama, podigao 1925. godine Mihajlo Jakobčić, otac akademskog slikara Ivana Jakobčića. (Milan Vojnović, 1999).

Vajdingerova palata

Impozantna dvospratnica trgovačke porodice Vajdinger, koja sa zgradama hotela, muzeja i pozorišta zatvara prostor u čijem središtu je fijakerski plac, izgrađena je u stilu secesije 1912. godine. Zbog brojnih poslovnih zgrada taj prostor Somborci su dugo nazivali Siti. Celokupno prizemlje zgrade je, osim Vajdingerove radnje, bilo stecište i drugih poslovnih kuća, među kojima se izdvajala žitarska firma Mare DD Oskara Adlera, sa godišnjim prometom od 20.000 vagona žitarica. Sve to je, verovatno, doprinelo da se ispred ovog zdanja uspostavi prva taksi stanica u gradu, 1923. godine (Milan Vojnović, 1999).

Palata Konjovića

Sagrađena je 1912. godine u tada aktuelnom stilu secesije. svojom monumentalnošću i dostojanstvom u potpunosti pristaje imenu porodice koja je ostavila dubok trag u kulturnom i javnom životu Sombora. U njoj je svoj somborski vek proveo slikar Milan Konjović (Milan Vojnović, 1999).

Izvori:

Vojnović, M. (1999), Sombor ilustrovana hronika, Stojkov, Novi Sad
Ačanski, S. (2010), Upravna zdanja u turističkoj ponudi Sombora, Diplomski rad, PMF Institut za geografiju turizam i hotelijerstvo, Novi Sad
Fotografije: AcanskiS – 2008.god