*Nastavljamo serijal tekstova moj hobi – numizmatika. U ovom tekstu obradićemo neke od najzanimljivijih novčanica nastale na području EX – YU u periodu od 1941. do 2018. godine.
Kako na ovom ovom turbulentom području stalno dolazi do promena granica, političkih sistema imena država…. materijala ima i više nego dovljno.
Preletećmo nabrzinu nekih 70-80 godina istorije zemalja bivše Jugoslavije, preko numizmatike. Kako smo ranije naveli kroz numizmatiku može dosta toga da se nauči.
Po meni najgora promena koja se desila u svim ovim državama je promena sistema vrednosti……..
Jugoslavija 1918-02
*Jugoslavija država koja je postojala u periodu od 1918. do 2002. godine, menjajući u tom periodu nekoliko puta granice i državno uređenje.
Prikazaćemo novčanicu od 50 dinara iz 1931. godine, puštene u opticaj 1941. godine, te novčanicu iste nominale iz 1989. koja pripada seriji spomenici, novčanicu od 5000 sa Ivom Andrićem zadnju štampanu u SFRJ, te novčanicu sa najvećom nominalom od 500 milijardi dinara sa likom Jovana Jovanovića Zmaja iz 1993. godine, zatim retku novčanicu od 1.000.000 dinara iz iste godine, kao i 10 novih dinara iz 1994. sa likom Petra Petrovića Njegoša, kada je posle monetarne reforme uvedena vrednost od 1:1 prema nemačkoj marki.
*50 dinara 1931- izdata 1941. godine pred sam raspad države, sa leve strane se nalazi Kralj Aleksandar, sa desne vodeni žig sa likom kralja, dok je u sredini ulaz u Bokokotroski zaliv
*50 dinara 1989, iz edicije „Spomenika“ posle delvavacije i monetarne reforme Ante Markovića kada su skinute 4 nule
*Ivo Andrić na novčanici od 5000 dinara iz 1991.godine, zadnja SFRJ novčanica
*Jedna od redjih novčanica iz inflatornog perioda izdata u maloj seriji 1.000.000 din iz 1993. godine
*10 dinara iz 1994. godine, posle reforme Dragoslava Avramovića, dinar je imao vrednost 1din za 1dm
Jugoslaviju smo več obradili u posebnoj temi pa se nećemo ovde puno zadržavati.
Srbija 1941-44
Srbija ili ti Nedićeva Srbija je država koja je postojala u periodu od 1941. – do 1944. godine i prodora Crvene armije. U sastav tadašnje Srbije, ulazio je deo teritorije poznat kasnije kao centralna Srbija, ali bez velikog dela Sandžaka i Kosova, kosovo je bio srpsko do Mitrovice, gle slučajnosti. U sastavu se samo formalno nalazio i Nemački Banat, koji je de-facto bio pod direktnom vlašću „Trećeg rajha“, vlast na toj teritoriji bila je dodeljena folks-dojčerima. Tadašnja Srbija je imala tri banovine Dunavsku, Drinsku i Moravsku, po uzoru na Kraljevinu Jugoslaviju, gde su se nazivi takođe dodeljivali po rekama. Ali da se ne zavlačimo puno u politiku…..
Za vreme Nedićeve Srbije izdavane su novčanice po uzoru na kraljevine Srbiju i Jugoslaviju, što je donekle bilo i logično, pošto su ih radili uglavnom isti autori. Na novčanicama su preovladavali likovi iz srpske istorije, kao i motivi srpskog seljaka….novčanice su bile štamapane na ćirilici. Novčanice su na sebi imale srpski grb bez krune.
Najvrednija novčanica iz ovog perioda je Plavi Vuk…….koji i u lošem stanju vredi dosta…..dok u UNC- dostiže vrednost i preko 2000 evra. Inače pojedine novčanice iz doba Obrenovića postižu , kada se pojave na tržištu, astronomske iznose, cene im dostižu i do 15.000 – 20.000 evra.
***Najrasprostranjenija novčanica iz ovog perioda je 100 dinara iz 1941. godine, što zapravo predstavlja preštampanu novčanicu Kraljevine Jugoslavije od 100 dinara iz 1929.godine, ove novčanice ima jako puno, tako da ona gotovo ne vredi ništa…njen tiraž je bio oko 29.000.000 primeraka.
U tekstu će te imati mogućnost da vidite novčanice običnog Vuka,tj 20 dinara iz 1942. godine, zatim i novčanice od 50 dinara sa likom Petra Petrovića Njegoša, kao i 500 Dinara iz iste godine, kao i čuvenih 500 dinara 1941. godine rad čuvenog grafičara Veljka Andrejevića Kuna…
*500 dinara iz 1941.čuvenog Veljka Andrejevića-Kuna u UNC-u
*20 dinara sa likom Vukom Karadžića iz 1942.godine – gore
(identična novčanica u plavoj boji ima veliku vrednost)
*50 dinara sa likom Petra Petrovića Njegoša, štampana 1942.u opticaj puštena 1944. godine – dole
NDH 1941-45
Nezavisna država Hrvatska, država koja je postojala u periodu od 1941. do 1945. godine, nastala od teritorije Banovine Hrvatske iz 1939. godine, kojoj je dodata teritorija Bosne i Hercegovine, te Baranje i Srema, koje su se do drugog svetskog rata nalazile u sastavu Dunavske Banovine.
Državom su zapravo upravljali Nemci i Italijani, koji su unutar zemlje podelili svoje interese, severni delovi su bili pod vlašću Nacističke Nemačke, a južni pod vlašču Italije. Pritom je veći deo Dalmacije, kao i dobar deo ostrva bio direktno uključen u sastav Fašističke Italije.
Iz ovog perioda predstavljamo novčanicu od 100 kuna iz 1941. godine, novčanica je štampana u štampariji u Berlinu, u kojoj su štampane i Rajhs marke ali i Bundes marke, kao i nove kune 1993. godine nakon osamosteljenja Hrvatske.
*100 kuna NDH iz 1941. godine
Republika Hrvatska 1991-
Republika Hrvatska je država u Evropi i na Balkanskom poluostrvu, u periodu od 1944 – do 1991. godine bila je u sastavu Jugoslavije, od koje se odcepljuje 1991. godine, a medjunarodno priznanje u avnojevskim granicama dobija 1992. godine.
Krajem 1991. uvidja se potreba za uvođenjem nove valute, pošto tada još uvek nije moglo da se nadje trajno rešenje, odlučeno je da se kao privremena valuta uvede Hrvatski Dinar. Zamena Jugoslovenskog za Hrvatski dinar vršila se u odnosu 1:1.
U ovom tekstu predstavićemo novčanicu od 25 hrvatskih dinara iz 1991. godine, te novčanicu od 10. Kuna koja je puštena u opticaj 1994. godine, ali je povučena zbog sličnosti po boji sa tada još aktuelnom novčanicom u Nemačkoj od 10 DM.
Novčanica od 25 dinara kao i sve novčanice iz ove serije štampane su u Švedskoj i to na papriru na kojem su se 60tih i 70tih štampale Krune, što se najbolje vidi iz vodenog žiga. Na prednjoj strani novčanice nalazio se Ruđer Bošković, a na poleđini katedrala u Zagrebu.
Godine 1994. kao platežno sredstvo uvedena je Kuna, zamena kuna za hrvatski dinar se vršila u odnosu od 1:1000, dakle za 1000 hrvatskih dinara dobijali ste jednu kunu.
Na Novčanici od 10 kuna nalazi se fra.Juraj Dobrila,ova novčanica štampana je u Nemačkoj u istoj štampariji kao i DM, sa novčanicom od 10 maraka delila je istu boju zbog koje je kasnije i povučena.
*25 Hrvtaskih Dinara iz 1991. godine i 10 kuna iz 1993. godine,puštene u opticaj 1994.godine
RSK 1991-95
Na teritoriji Hrvatske, na prostoru na kojem su živeli većinom Srbi, nezadovljni svojim statusom u novom hrvatskom ustavu, formiraju svoju državu, tj.autonomnu oblast, i proglašavaju ostanak u Jugoslaviji. Ovu državu nije priznavala ni jedna država na svetu, pa čak i SRJ, država je imala svoju valutu „Krajinski dinar“ koji je bio u opticaju do 1994. godine kada je uveden Jugoslovenski dinar.
Ovaj novac je bio bezvredan, kao i u tadšnjoj SRJ, inflacija je bila ogromna, a cene vezane za nemačku marku. Tek nakon stabilizacije u SRJ i tadašnja Krajina uvodi novi dinar kao sredstvo plaćanja koji menja krajinski dinar, međutim ni sama krajina nije dugo potrajala.
Krajinski dinar, ali i dinar Republike Srpske štampan je na hartiji na kojoj su štampane novčanice u SFRJ. Na vodoznakovima mogu se prepoznati likovi devojčice i žene sa jugoslovenskih novčanica od 10 i 100 dinara.
*Odnos izmedju Krajinskog i JU dinara bio 1:1
Prva serija novčanica je bila identična kao i u Republici Srpskoj, razlikovale su se samo po imenu države mestu, izdavanja i potpisu guvernera. Ovde se na prednjoj starni nalazio natpis „Republika Srpska Krajina“ u levom uglu je stajao grb sa dvoglavim orlom sa četiri „S“ u desnom je pisalo Knin 1992. i potpis guvernera. Na prednjoj strani natpisi su ispisani ćirilicom, dok su na zadnjoj oni ispisani latiničnim pismom.
Na seriji novčanica koje su rađene nešto kasnije nalazila se kninska tvrdjava, sa natpisom „Republika Srpska Krajina“ takođe u donjem desnom uglu stajao je potpis guvenera/ministra finansija. Na naličju novčanice nalazio se grb sa dvoglavim orlom, identičan kao u Republici Srpskoj.
Predstavićemo novčanicu od 50 dinara, 5.000.000, te onu od 500.000.000 din sa kninskom tvrdjavom.
*50 dinara iz 1992.god
*5000.000 dinara dobijena od vozača autobusa na liniji Beli Manastir – Sombor 1993. god
*Zanimljivost: sestra je dobila od nekog oficira, 1992. god na putu iz Sombora u Beograd,
100 krajinskih dinara, evo kaže pa kad dodjete kod nas kupite sladoled,
ali smo se sestra i ja podžapali čija je, i pocepali je nikad je nisam ponovo nabavio….
*500.000.000 iz 1993.god i ovde je inflacija radila
Rubrika je u okviru realizacije projekta Udruženja Podium „Sve je lako kad si mlad 5, izdavača Novog Radio Sombora, koji se realizuje zahvaljujući sredstvima Grada Sombora na Konkursu LAP za mlade za 2022. godinu.
Novčanice iz lične kolekcije
Image:© Shutterstock / AcanskiS / NRS
Medijska pažnja i pratnja Novi Radio Sombor
(Sva autorska prava eventualnog daljeg objavljivanja ove rubrike i njenog celovitog sadržaja postavljeno na portalu Novog Radio Sombora bez upita i dozvole bilo koje strane ili pojedinca zaštićena i zadržana svim relevantnim pravnim mehanizmima!)
Media attention and coverage: Novi Radio Sombor
(All copyrights of any further publication of this section and its entire content posted on the portal of Novi Radio Sombor without the request and permission of any party or individual are protected and retained by all relevant legal mechanisms)
accompanied by: Srdjan Acanski, B.S.
